Szostak (Szostak-Radziwiłłowicz) Józef, pseud. Filip, przybrane nazwisko Józef Kowalski (1897–1984), legionista, pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego, pełniący obowiązki szefa sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej, powstaniec warszawski 1944 r.
Ur. 25 II w Józefowie (pow. błoński), był wnukiem Filipa Antoniego Szostaka, właściciela majątku ziemskiego Jesionki na Ukrainie, skazanego za udział w powstaniu styczniowym na dwadzieścia pięć lat zesłania (w tym pięć lat katorgi), oraz jednym z dziewięciorga dzieci Antoniego (zm. przed r. 1939), urzędnika cukrowni w Józefowie, administratora jej majątku Krosna, i Jadwigi z domu Berger (zm. przed r. 1945 na Syberii). Braćmi S-a byli m.in. Bronisław (1894–1939), członek Polskich Drużyn Strzeleckich, pułkownik dyplomowany WP, w kampanii wrześniowej 1939 r. dowódca 1. pp rezerwowego 29. Brygady Piechoty, i Adam (1902–1919), służący w 1. p. szwoleżerów. Siostra S-a, Helena, należała do oddz. żeńskiego POW.
W r. 1908 rodzina S-a przeniosła się do Warszawy, a S. uczył się tam w Szkole Filologicznej Ziemi Maz. Już pod koniec t.r. zamieszkali w nowo zakupionym majątku Kłudno (pow. błoński), natomiast S. kontynuował naukę w Warszawskiej Szkole Handlowej Edwarda Rontalera, gdzie w r. 1915 zdał maturę. Zapisał się następnie na Kursy Przemysłowo-Rolnicze przy Muz. Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Współpracując z członkami Oddz. Wywiadowczego I Brygady Legionów Polskich, ppor. Zygmuntem Hemplem i Wandą Piekarską (pseud. Pociecha), został w lipcu 1915, przy poparciu siostry Heleny, członkiem POW. Dn. 5 VIII t.r. wstąpił do dowodzonego przez por. Tadeusza Żulińskiego batalionu warszawskiego POW i wraz z nim wyruszył do I Brygady Legionów Polskich. Pod koniec sierpnia otrzymał przydział do 2. plutonu 1. szwadronu por. Stanisława Grzmota-Skotnickiego wchodzącego w skład 1. p. ułanów I Brygady Legionów Polskich, dowodzonego przez mjr. Władysława Belinę-Prażmowskiego. Wziął udział w kampanii wołyńskiej i w trakcie walk nad Stochodem został 7 VII 1916 ranny podczas szarży pod Trojanówką. Po dwumiesięcznej rehabilitacji w szpitalu w Krakowie oraz w domu dla rekonwalescentów legionowych w Kamieńsku wrócił 7 IX t.r. do swego szwadronu i wkrótce awansował na starszego ułana. Podczas stacjonowania w Ostrołęce uczęszczał od 4 I 1917 do kwietnia t.r. na kurs oficerski przy 1. p. ułanów. Po kryzysie przysięgowym w lipcu t.r. został 7 VIII internowany w obozie w Szczypiornie. Zwolniony 15 XI (lub 11 XI), zamieszkał w rodzinnym Kłudnie, z obowiązkiem comiesięcznego meldowania się w niemieckiej komendzie miejskiej w Grodzisku Maz. Pod koniec września 1918 podjął studia w SGGW, jednak już 7 XI t.r. został w stopniu porucznika adiutantem odtwarzanego w Chełmie przez mjr. Gustawa Orlicza-Dreszera 1. p. ułanów (przemianowanego wkrótce na 1. p. szwoleżerów).
Dn. 7 XII 1918, jako adiutant koncentrującej się pod Sokalem grupy Orlicza-Dreszera, wyruszył S. na front galicyjski i 9 XII t.r. dotarł do Dołhobyczowa. Nazajutrz wziął udział w walce z oddziałami Ukraińskiej Armii Halickiej i został ranny w głowę; leczył się w szpitalach w Lublinie i Warszawie. W marcu 1919 był w składzie delegacji do Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego z prośbą o przyjęcie szefostwa nad 1. p. szwoleżerów. Po włączeniu pułku do 1. Brygady Jazdy płk. Beliny-Prażmowskiego został dowódcą 1. plutonu 3. szwadronu; uczestniczył w ofensywie wileńskiej i na czele swego plutonu wjechał 19 IV t.r. jako jeden z pierwszych do Wilna. Przeniesiony 1 V do szwadronu zapasowego 1. p. szwoleżerów, został jego adiutantem, a następnie 10 VII dowódcą plutonu w szwadronie marszowym; od 15 VIII był młodszym oficerem w szkole podoficerskiej przy szwadronie zapasowym. Dn. 30 IX został odkomenderowany na kurs do Oficerskiej Szkoły Jazdy w Starej Wsi pod Warszawą, w czasie którego (w wyniku osobistego konfliktu z Orliczem-Dreszerem) na własną prośbę został 12 III 1920 przeniesiony do 7. p. ułanów. Jako dowódca (od 1 V t.r.) jego szwadronu marszowego, w składzie 1. Brygady Jazdy płk. Beliny-Prażmowskiego, wyruszył 15 V na front północno-wschodni wojny polsko-sowieckiej. W czasie pierwszej ofensywy M. Tuchaczewskiego w maju t.r. walczył na Białorusi, a w czerwcu wziął udział w kontrofensywie Armii Rezerwowej gen. Kazimierza Sosnkowskiego. Po przeprowadzonej w lipcu i na początku sierpnia reorganizacji kawalerii sformowano Grupę Operacyjną Jazdy i S. przeszedł do 1. szwadronu 7. p. ułanów jako dowódca 2. plutonu. W kontrofensywie polskiej Grupy Uderzeniowej znad Wieprza wziął udział 16 VIII w szarży 7. p. ułanów pod Cycowem. Po zawarciu 18 X rozejmu i skierowaniu 7. p. ułanów do służby na linii demarkacyjnej, S. zweryfikowany 23 X w stopniu porucznika, objął tego dnia dowództwo 1. szwadronu. Delegowany w rejon Dzisny, został 1 II 1921 komendantem m. Dzisna.
Dn. 1 (lub 10) III 1921 wrócił S. do 1. p. szwoleżerów, gdzie dowodził oddziałem ujeżdżania koni, następnie 4. szwadronem (od 17 IV t.r.) oraz 3. szwadronem (od 1 V). Za zasługi w boju pod Dołhobyczowem marsz. Piłsudski odznaczył go 22 V Orderem Virtuti Militari V kl. Po ponownym konflikcie z płk. Orliczem-Dreszerem, wówczas inspektorem jazdy przy Inspektoracie Armii nr II w Warszawie, S. uzyskał 10 V 1922 przeniesienie do Szwadronu Przybocznego Naczelnego Wodza. Dn. 12 I 1923 objął dowództwo Szwadronu Przybocznego Prezydenta RP (Stanisława Wojciechowskiego) oraz wszedł w skład utworzonej Kwatery Wojskowej głowy państwa; 2 IV 1924 został mianowany rotmistrzem (ze starszeństwem z 1 VII 1923). W Oficerskiej Szkole Kawalerii w Grudziądzu odbywał od 22 XI 1925 Kurs Doszkolenia Młodszych Oficerów Kawalerii. Nie był obecny w Warszawie, gdy doszło do przewrotu majowego 1926 r., po którym Szwadron Przyboczny Prezydenta RP został rozwiązany; jednak na wniosek S-a Szwadron przeniesiono w całości do 1. p. szwoleżerów jako 2. szwadron (w okresie 15 VII 1926 – 27 IX 1927 był jego dowódcą). W 1. p. szwoleżerów sprawował potem funkcje: adiutanta (od 3 X 1927), dowódcy szwadronu zapasowego (od 20 XII 1928) oraz kwatermistrza (od 21 III 1930). Dn. 3 IV 1929 awansował do stopnia majora (ze starszeństwem z 1 I t.r.). W r. 1931 odbył m.in. staż w 36. pp w Warszawie i 14. p. artyl. polowej w Poznaniu. Od r. 1932 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej (XII promocja) i po uzyskaniu 1 X 1933 tytułu oficera dyplomowanego otrzymał przydział na szefa sztabu 2. Dyw. Kawalerii. T.r. został członkiem Kawaleryjskiej Sekcji Naukowej Tow. Wiedzy Wojskowej. Awansowany na podpułkownika (ze starszeństwem z 1 I 1934), został w marcu 1935 zastępcą dowódcy 1. p. szwoleżerów. Dzięki poparciu płk. dyplomowanego Józefa Jaklicza, szefa Oddz. III Sztabu Głównego, objął w nim 29 X 1936 kierownictwo Samodzielnego Referatu Operacyjnego «Wschód»; od r. 1938 był także zastępcą szefa Oddziału. Jako jedyny, obok płk. Jaklicza, oficer Oddziału uczestniczył w opracowywaniu planu operacyjnego «W» («Wschód» – wojna z ZSRR), a od marca 1939 planu operacyjnego «Z» («Zachód» – wojna z Niemcami). Dn. 27 VII t.r. odszedł ze Sztabu Głównego i został dowódcą 13. p. ułanów w Nowej Wilejce.
Dn. 28 VIII 1939 pułk S-a w składzie Wileńskiej Brygady Kawalerii został przetransportowany z Bezdan pod Zgierz (dotarli tam w nocy z 31 VIII na 1 IX t.r.), a następnie skoncentrowany w Brzezinach. W czasie kampanii wrześniowej pułk wycofywał się na wschód, zgodnie z rozkazami dowódcy Armii «Prusy» gen. Stefana Dąb-Biernackiego, i 9 IX doszedł do Maciejowic. S. przeprawił przez Wisłę część pułku (dwa szwadrony) i dotarł do Włodawy. Pod rozkazami dowódcy Mazowieckiej Brygady Kawalerii płk. dypl. Jana Karcza walczył pod Suchowolą (23–24 IX). Po rozbiciu jednostki przedzierał się z nim i grupą oficerów najpierw do granicy węgierskiej, a potem do Warszawy; dostali się 2 X do niewoli niemieckiej, ale udało im się zbiec. Od października 1939 mieszkał S. kolejno u rodziny w Warszawie, w Falatyczach na Podlasiu w majątku szwagra, Edwarda Rackmanna, oraz pod nazwiskiem Józef Kowalski u Anieli Ostrowskiej w Dębowej Górze koło Skierniewic. Latem 1941 skontaktował się w Warszawie z ppłk. Janem Gorazdowskim (pseud. Wolański), szefem Wydz. Personalnego w Oddz. I Komendy Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ, a na początku września t.r. z płk. dypl. Tadeuszem Pełczyńskim (pseud. Grzegorz), szefem sztabu Komendy Głównej (KG) ZWZ/AK, oraz płk. dypl. Stanisławem Tatarem (pseud. Erazm), szefem Oddz. III (operacyjnego) KG ZWZ/AK. Pod pseud. Filip został zaprzysiężony i przydzielony do Oddz. III, zapewne do Wydz. Operacyjnego; do końca r. 1942 pracował wspólnie z jego szefem, mjr. dypl. Maciejem Kalenkiewiczem (pseud. Kotwicz), nad instrukcjami bojowymi (wg Tatara w czerwcu 1942 zastąpił ppłk. Kazimierza Bąbińskiego na stanowisku szefa Wydz. Wyszkoleniowego Oddz. III). Dn. 1 X 1943 Naczelny Wódz gen. Sosnkowski mianował S-a pułkownikiem dypl. Jesienią t.r. otrzymał S. od dowódcy AK gen. Tadeusza Komorowskiego «Bora» nominację na szefa Oddz. III (być może było to szefostwo nieformalne: objął je po Tatarze, a zatwierdzenie otrzymał dopiero na początku r. 1944).
S. uczestniczył w opracowywaniu planów powstania powszechnego i planu wzmożonej dywersji «Burza». Był współautorem Instrukcji bojowej i Zasad walki powstańczej, a także instrukcji dla poszczególnych Obszarów i Okręgów; zajmował się także zagadnieniami dywersji kolejowej. Dla inspektorów KG prowadził wykłady z taktyki działań powstańczych; na podstawie sprawozdań słuchaczy modyfikował plany powstania i «Burzy». Koordynował pod względem operacyjnym prace Wydz. Piechoty oraz Wyszkolenia i Saperów. Na podstawie meldunków z Okręgów o przebiegu «Burzy» opracowywał rozkazy operacyjne dla gen. Pełczyńskiego. Brał udział w odprawach organizowanych zarówno przez Pełczyńskiego, jak i Komorowskiego. Przed wybuchem powstania w Warszawie konsultował 22 VII 1944 z Pełczyńskim i szefem Operacji KG gen. brygady Leopoldem Okulickim «Kobrą» warunki podjęcia otwartej walki zbrojnej. W trzeciej dekadzie lipca t.r. uczestniczył w przedpowstaniowych odprawach KG; wg płk. Kazimierza Iranka-Osmeckiego, wówczas szefa Oddz. II (wywiad) KG, uczestniczył w nich dopiero od 28 VII, gdy otrzymał po Okulickim nominację na szefa Operacji i zastępcę szefa Sztabu KG (z zachowaniem szefostwa Oddz. III). S. był zwolennikiem powstania, lecz nie za wszelką cenę; na odprawie 31 VII gwałtownie zaprotestował przeciw decyzji Komorowskiego o «godzinie W», argumentując, że podjęto ją bez konsultacji z nim i Irankiem-Osmeckim. W czasie powstania działał w Sztabie ścisłym (I rzucie) KG i opracowywał m.in. depesze radiowe dotyczące spraw operacyjnych, wysyłane następnie do Londynu. Dn. 18 VIII został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari (IV kl.). Po odniesieniu 4 IX ciężkich ran przez Pełczyńskiego, Komorowski wyznaczył S-a na p.o. Szefa Sztabu KG; już jednak 6 IX (wg S-a ok. 10 IX) stanowisko to objął Okulicki. Dn. 18 IX wszedł S. w skład działającej przy dowódcy AK tzw. Rady Wojennej; 28 IX był uczestnikiem narady w KG w gmachu PAST-y przy ul. Pięknej 19 (obecnie ul. Piusa XI), gdy zadecydowano o kapitulacji powstania. Dn. 5 X znalazł się w grupie oficerów Sztabu KG, z Komorowskim na czele, która przyjęła defiladę oddziałów AK, a następnie oddała się do niewoli niemieckiej na terenie koszar Szkoły Podchorążych Saperów.
Od 8 X 1944 był S. więziony w Stalagu VIII B w Lamsdorfie (Łambinowice koło Opola), ale jeszcze w tym miesiącu osadzono go w Oflagu II C w Woldenbergu (Dobiegniew). Kierował tam kołem oświatowym. Ewakuowany z obozu 25 I 1945 w kolumnie «Wschód», został oswobodzony 30 I t.r. przez oddziały radzieckie koło miejscowości Deetz (Dziedzice) pod Barlinkiem. Przez Wrześnię, Kutno i Łowicz dotarł do majątku Ostrowskiej w Dębowej Górze, skąd przeniósł się do Strobówka, a później do Skierniewic. Tam ujawnił się przed władzami wojskowymi, a następnie zgłosił się do Komisji Rehabilitacyjnej w Warszawie oraz Oddz. Personalnego Sztabu Generalnego WP we Włochach pod Warszawą. Skierowany do Rejonowej Komendy Uzupełnień w Skierniewicach, nie otrzymał jednak powołania do służby czynnej. We wrześniu zgłosił się do Centralnej Komisji Likwidacyjnej AK, kierowanej przez płk. Jana Mazurkiewicza «Radosława». Do listopada pracował jako ogrodnik w gospodarstwie SGGW w Skierniewicach, po czym osiadł w Świdnicy, gdzie zatrudnił się jako referent w tamtejszym Oddz. Wojewódzkim Wydz. Ekonomicznego Tymczasowego Zarządu Państw. na Ziemiach Odzyskanych, a od stycznia 1946 jako urzędnik w Zarządzie Powiatowym Związku Samopomocy Chłopskiej. Dn. 1 IV t.r. został dyrektorem nieczynnej kopalni glin ogniotrwałych w Ujeździe Górnym (pow. Środa Śląska), którą uruchomił, a w sierpniu dodatkowo otrzymał stanowisko dyrektora kopalni glin ogniotrwałych w Jaroszowie (pow. świdnicki). Dn. 8 III 1950 został z obu tych funkcji zwolniony (decyzja zapadła w Woj. Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu). Wyjechał wówczas do rodziny w Łodzi i od 11 IV t.r. pracował tam na stanowisku referenta organizacyjnego w Przedsiębiorstwie Instalacji Sanitarnych nr 4. Niebawem zamieszkał w Rudzie Pabianickiej. Dn. 14 X został aresztowany w Łodzi przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego pod zarzutem sabotażu i działania na szkodę państwa (jako dyrektor obu kopalń podobno celowo obniżał wydobycie). Przewieziony 15 X do Wrocławia, był bezskutecznie nakłaniany do podjęcia działalności agenta Głównego Zarządu Informacji WP. W okresie 4 XII 1950 – luty 1951 więziono go w Warszawie w gmachu Min. Bezpieczeństwa Publicznego, a 23 I 1951 przedłużono tymczasowy areszt i zmieniono charakter oskarżenia: sabotaż miał być efektem udziału S-a w siatce cywilnej «Radosława». Od 30 VI t.r. przebywał S. w areszcie śledczym Warszawa-Mokotów przy ul. Rakowieckiej. Ostatecznie 1 VIII 1952 Min. Bezpieczeństwa Publicznego przesłało do Generalnej Prokuratury akt oskarżenia, w którym zarzucono S-owi działanie na szkodę państwa przez wspieranie ruchu faszystowskiego oraz wymuszanie w czasie okupacji świadczeń od osób cywilnych i jeńców wojennych. W procesie (23–26 I 1953) Sąd Wojewódzki pod przewodnictwem Mariana Stępczyńskiego skazał S-a na siedem lat więzienia (potem wyrok złagodzono do sześciu lat, z zaliczeniem aresztu) oraz osiem lat pozbawienia praw obywatelskich i przepadek mienia. S. odbywał karę w więzieniu mokotowskim, a potem w Barczewie (od 8 VII t.r.) i Iławie (od 9 IX). Dn. 24 II 1955 został warunkowo zwolniony.
S. wrócił do Rudy Pabianickiej i ponownie podjął pracę w Przedsiębiorstwie Instalacji Sanitarnych nr 4 w Łodzi. Dn. 26 VI 1956 objęła go amnestia, a 1 II 1958 Sąd Najwyższy uchylił ciążący na nim wyrok. W „Tygodniku Powszechnym” (1960 nr 42) opublikował S. artykuł Wyjaśnienie w sprawie walk powstańczych na Starówce. W r. 1962 przeszedł na emeryturę. Nadal ogłaszał fragmenty swych wspomnień wojennych: Płk „Filip” wyjaśnia („Wrocł. Tyg. Katolików” 1966 nr 38), Dziesięć dni przed powstaniem („Stolica” 1969 nr 31), Milion walecznych (Oprac. L. Moczulski, L. Wysznacki, W. 1971), List do redakcji („Dzieje Najnowsze” 1976 nr 1). Po powstaniu w r. 1979 Konfederacji Polski Niepodległej (KPN) został jej członkiem honorowym i wszedł w skład Rady Politycznej KPN. W jego domu w Rudzie Pabianickiej ulokowano nielegalną drukarnię. S. zmarł 11 II 1984 w Łodzi, został pochowany 14 II na cmentarzu w Rudzie Pabianickiej. Oprócz wymienionych był odznaczony sześciokrotnie Krzyżem Walecznych, Orderem Odrodzenia Polski V kl., Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Gwiazdy Rumunii V kl., a także odznakami I Brygady Legionów Polskich «Za wierną służbę» i Pamiątkową Więźniów Ideowych z lat 1914/21.
S. był dwukrotnie żonaty. W pierwszym małżeństwie z Heleną z Rackmannów miał synów Adama Edwarda (1921–1944/5), od r. 1943 więźnia obozu koncentracyjnego Auschwitz, najprawdopodobniej poległego podczas bombardowania transportu ewakuacyjnego z obozu, oraz Józefa Macieja (1922–1939/44), zastrzelonego przez nieznanych sprawców we wsi Bobry (pow. Lida). Po rozwodzie w listopadzie 1947 S. ożenił się 16 VI 1948 z Janiną z Gastmanów 1.v. Firaś (ur. 1909), z którą miał syna Wojciecha Jana (ur. 1950), współpracownika Komitetu Obrony Robotników i Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, członka-założyciela KPN, następnie zamieszkałego w RFN.
Po śmierci S-a opublikowano fragmenty jego wspomnień z powstania warszawskiego w „Tygodniku Powszechnym” (1984 nr 32) oraz „Chrześcijaninie w Świecie” (1984 nr 8–9 pt. Sztab Komendy Głównej w czasie Powstania Warszawskiego). Całość wspomnień przygotowanych z rękopisu przez Andrzeja Szomańskiego ogłosiło wydawnictwo KPN w drugim obiegu pt. Moja służba Niepodległej, T. 1: Wspomnienia 1897–1939, T. 2: Wspomnienia 1939–1955 (W. 1987–9). W r. 1988 poczta KPN, również w drugim obiegu, wypuściła w serii „Dowódcy AK” znaczek z podobizną S-a.
Enc. powstania warsz., III cz. 1 s. 215, 336, cz. 2 s. 40, 68, 130, 146; Kunert, Słown. konspiracji warsz., II; Rybka R., Stepan K., Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939, Kr. 2003; ciż, Rocznik oficerski 1939, Kr. 2006; – Armia Krajowa. Szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego, Red. K. Komorowski, W. 2001; Borkiewicz A. J., Powstanie Warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej, W. 1969; Bór-Komorowski T., Armia Podziemna, W. 2009; tenże, Powstanie warszawskie, W. 2008; Ciechanowski J. M., Powstanie warszawskie. Zarys podłoża politycznego i dyplomatycznego, Pułtusk 2009; Davies N., Powstanie’ 44, Kr. 2012; Głowacki L., Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, L. 1976; Gnat-Wieteska Z., Szwadrony przyboczne i szwadron reprezentacyjny Wojska Polskiego w latach 1919–1948, Pruszków 1992 s. 26, 29; Gozdawa-Gołębiowski J., Obszar Warszawski Armii Krajowej. Studium Wojskowe, L. 1992; Jurga T., Obrona Polski 1939, W. 1990; Karcz J., Kryński W., Zarys historii wojennej 1-go Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego, W. 1931 s. 68–70, 74; Kawaleria polska i bronie towarzyszące w kampanii wrześniowej 1939, Oprac. J. Wielhorski, R. Dembiński, Londyn 1979; Kirchmayer J., Powstanie warszawskie, W. 1989; Komorowski K., Bitwa o Warszawę’ 44. Militarne aspekty Powstania Warszawskiego, W. 2004; Kryska–Karski T., Materiały do historii WP, Londyn 1986 nr 8 s. 69; Księga dziejów 7. Pułku Ułanów Lubelskich im. Generała Kazimierza Sosnkowskiego, Red. J. Smoleński, M. W. Żebrowski, Londyn 1969 s. 140, 161, 426, 626–7, 629; Księga jazdy polskiej, Red. B. Wieniawa-Długoszowski i in., W. 1938 s. 421; Kukawski L. i in., Kawaleryjska Alma Mater w Grudziądzu 1920–1939. Zarys dziejów, Grudziądz 2008 s. 510; Kunert A. K., Rzeczpospolita walcząca. Powstanie warszawskie 1944. Kalendarium, W. 1994; Laudyn W., Zarys historii wojennej 7-go Pułku Ułanów Lubelskich, W. 1931 s. 12–13; Maksimiec S., Armia „Lublin” we wrześniu 1939 roku, W. 2006; Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, W. 1990; tenże, „Mam szereg pierwszorzędnych pracowników...”. Z zagadnień kadrowych Polskiego Państwa Podziemnego, W. 2009; tenże, Powstanie powszechne w koncepcjach i pracach sztabu Naczelnego Wodza i Komendy Głównej Armii Krajowej, W. 1999; Olstowski P., Generał Gustaw Orlicz-Dreszer (1889–1936). Dowódca wojskowy i działacz społeczno-polityczny, Tor. 2000; Operacja „Burza” i Powstanie Warszawskie 1944, Red. K. Komorowski, W. 2008; Pierwszy Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego 1914–1939, Oprac. J. Garliński i in., Londyn 1987; Podlewski S., Wolność krzyżami się znaczy, W. 1989; Poksiński J., Victis Honos. „Spisek w wojsku”, W. 1994; Przygoński A., Powstanie warszawskie w sierpniu 1944, W. 1988 I–II; Rościszewski L., 1. Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego 1918–1939, W. 1993 s. 80; Saja P., Armia „Lublin” 1939, Tor. 2003 s. 101, 107, 118; Stawecki P., Oficerowie dyplomowani Drugiej Rzeczpospolitej, Wr. 1997; W50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Red. W. Chocianowicz, Londyn 1969; Wołos M., Generał dywizji Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Biografia wojskowa, Tor. 2000; Wróblewski J., Armia „Prusy” 1939, W. 1986; Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, Red. W. Bułhak, W. 2008; – AK w dokumentach, II–VI; Dziennik Personalny MSWojsk., W. 1921 nr 5, 28, W. 1929 nr 8, W. 1932 nr 6, W. 1934 nr 2; Grzywacz A., Relacja płk. dypl. Andrzeja Mareckiego dla Komisji Badawczej do Spraw Przyczyn Klęski Wrześniowej, „Zesz. Hist.” [Paryż] 1998 z. 123 s. 210; Iranek-Osmecki K., Powołanie i przeznaczenie. Wspomnienia oficera Komendy Głównej AK, W. 2004; Majorkiewicz F., Dane nam było przeżyć. Szkice historyczne, wspomnienia, materiały, W. 1972; tenże, Lata chmurne, lata dumne, W. 1983; Pol. Siły Zbrojne, III; Powstanie Warszawskie 1944. Wybór dokumentów, Red. P. Matusak, W. 1997–2004 I–VI; Rocznik oficerów kawalerii, W. 1930; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Skibiński F., Ułańska młodość 1917–1939, W. 1989 s. 187; Spis oficerów służących czynnie 1 VI 1921, W. 1921; Suchodolski H., Co przeżyłem w szarży pod Cycowem, w: Epizody kawaleryjskie, Red. A. Radwan-Pragłowski, W. 1939 s. 56; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1984: „Dzien. Łódz.” nr 40, „Stolica” nr 33, „Tyg. Powsz.” nr 9, 32, 34, „Życie Warszawy” nr 39, 51, 67; – CAW: Akta S-a, sygn. 9138 (fot.), Krzyż Zasługi, sygn. 25–49, OPWI sygn. 37/4863, Akta Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych, sygn. I.302.4.1537; IPiM Sikorskiego: sygn. B.I.83c, relacja Władysława Kaliniaka (20 XI 1975), relacja rtm. Kazimierza Nawrockiego, dowódcy 4. szwadronu 13. p. ułanów wil., relacja rtm. Tadeusza Batorowicza, dowódcy 1. plutonu 4. szwadronu 13. p. ułanów wil. (6 I 1946), sygn. B.I.7a/20, protokół przesłuchania płk. dypl. Andrzeja Mareckiego przed sędzią E. Liniewiczem, nr 179 (Londyn 2 IX 1942) k. 135; IPN w Ł.: sygn. 047/335/J, sygn. 0040/364; IPN w P.: sygn. 88/27; IPN w W.: Teczka akt personalnych, sygn. 748/61/145, przekazana z CAW, sygn. IPN BU 1981/16 (fot.), sygn. IPN GK 317/852 t. 1, 2, sygn. AIPN BU 01236/1463/J (8 tomów), sygn. AIPN BU 01236/1463/D, sygn. AIPN BU 0330/122, Akta przekazane ze Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. AIPN BU 2344/102, sygn. AIPN BU 2344/121; IPN we Wr.: sygn. 011/951, 024/4893 t. 1, 2, sygn. 024/7794; – Mater. w posiadaniu autora: Ł. Ulatowski, Oficerowie WP w latach 1918–1920 (mszp.), tenże, Wykaz żołnierzy Legionów Polskich z lat 1914–1918 (mszp.), M. A. Winiarski, 13. Pułk Ułanów Wileńskich w wojnie obronnej 1939 roku (mszp. pracy magisterskiej z r. 2006 na Uniw. Warsz.).
Daniel Koreś